Podcast
Wstęp
Czy warto „profilaktycznie” napromieniać miedniczne węzły chłonne u chorych na raka prostaty? Przez lata odpowiedź była niejednoznaczna, bo klasyczne badania (RTOG 9413, GETUG-01) dawały odmienne wyniki. Dziś mamy dane z nowoczesnych prób (POP-RT w leczeniu pierwotnym, SPPORT po prostatektomii), lepsze techniki (IMRT/VMAT z IGRT) oraz dokładniejsze obrazowanie (PSMA PET).
Miedniczne węzły chłonne (zasłonowe, biodrowe wewn., zewn., wspólne, przedkrzyżowe) to najczęstsza „pierwsza stacja” szerzenia raka prostaty. Nawet przy braku uchwytnych zmian w TK/MR, mikroskopowe przerzuty mogą odpowiadać za nawrót biochemiczny lub uogólnienie. Nowe techniki obrazowania (PSMA PET) wykrywają więcej zmian niż scyntygrafia i „konwencjonalne” CT/MR, ale wciąż mogą nie ujawnić ognisk mikroskopowych — to uzasadnia koncepcję ENI u wybranych chorych. (PubMed)
Jak OSZACOWAĆ ryzyko zajęcia węzłów? (nomogramy i ich ograniczenia)
Klasyczne narzędzia „przed epoką PSMA”
- Wzór Roacha (0,66×PSA + (GS–6)×10) był prosty, ale w kohortach współczesnych często zawyżał ryzyko LNI (lymph node involvement). Kilka walidacji sugeruje korekty lub niższe progi decyzyjne (np. 6–7%, zamiast historycznych 15%). (PubMed)
- MSKCC (Kattan) oraz Briganti 2012 (z uwzględnieniem % dodatnich rdzeni) należą do najczęściej używanych; liczne walidacje zewnętrzne potwierdziły ich przydatność, choć proponowane progi do ePLND/ENRT wahały się od ~5% do ~7%. (Memorial Sloan Kettering Cancer Center)
Nomogramy „ery PSMA”
- Briganti 2019 (dla biopsji celowanej MRI) poprawia dopasowanie do współczesnej diagnostyki; część badań potwierdza dobrą kalibrację, choć nie zawsze przewyższa model 2012. (PubMed)
- Amsterdam-Brisbane-Sydney (ABS) oraz modele Muehlematter integrują parametry PSMA PET i w walidacjach zewnętrznych wykazują lepszą dyskryminację niż klasyczne kalkulatory, co może redukować niepotrzebne ePLND/ENRT — ale wciąż wymagają prospektywnego potwierdzenia i standaryzacji progów. (PubMed)
Wnioski praktyczne: używajmy co najmniej jednego z walidowanych nomogramów (MSKCC/Briganti), a tam, gdzie dostępna jest wiarygodna PSMA PET, rozważmy modele ABS/Muehlematter. Ryzyko LNI <~5–7% zwykle przemawia przeciw ePLND/ENRT, a powyżej tych wartości — za (zależnie od całościowego profilu klinicznego).
PSMA PET — game changer, ale ze świadomością ograniczeń
Próba proPSMA wykazała, że PSMA PET przewyższa konwencjonalne obrazowanie pod względem czułości/specyficzności w stagingu choroby wysokiego ryzyka. Wytyczne EAU 2024/2025 rekomendują PSMA PET w pierwotnym stagingu chorych wysokiego ryzyka i w nawrocie po RP (przy PSA ≥0,2 ng/ml), podkreślając jednocześnie, że wpływ wcześniejszego wykrywania mikroprzerzutów na przeżycie pozostaje przedmiotem badań. (PubMed)
Ujemny PSMA PET nie wyklucza mikroprzerzutów w węzłach — dlatego w grupach najwyższego ryzyka ENI może nadal mieć sens mimo negatywnego badania. (PubMed)
Co mówią NAJWAŻNIEJSZE badania o ENI?
Leczenie pierwotne (cN0, bez RP)
-
POP-RT (JCO 2021): u chorych HR/VHR z ryzykiem LNI ≥20% dodanie WPRT (50 Gy/25 fr na węzły + 68 Gy/25 fr na prostatę, IG-IMRT; obejmowano m.in. biodrowe wspólne) istotnie poprawiło 5-letnie BFFS (95,0% vs 81,2%; HR 0,23) i DFS (89,5% vs 77,2%; HR 0,40) oraz DMFS, bez różnicy w OS. (PubMed)
-
Starsze badania: RTOG 9413 wykazywało złożone interakcje sekwencji HT i pola napromieniania; GETUG-01 nie potwierdziło korzyści WPRT nad PORT w warunkach ówczesnej techniki i dawkowania. Te różnice interpretujemy dziś ostrożnie (inne dawki, brak IGRT, inna selekcja chorych). (PubMed)
ENI nie jest rutyną u wszystkich cN0, ale może przynieść korzyść w grupach z najwyższym ryzykiem (np. cT3, GS≥8, PSA≥20). (PMC)
Po prostatektomii (salvage)
-
SPPORT / NRG-RTOG 0534 (Lancet 2022): trzy ramiona pokazały inkrementalną korzyść: PBRT 64,8–70,2 Gy → PBRT+krótkie ADT (4–6 mies.) → PBRT+ADT+PLNRT 45 Gy/25 fr, przy czym największą poprawę FFP uzyskano w ramieniu z węzłami. Wzrost toksyczności ≥G2 był niewielki, a zyski onkologiczne równoważyły potencjalne szkody. ([PMC][10])
-
Wytyczne AUA/ASTRO/SUO 2024 (części I–III) podkreślają skuteczność wczesnej TRT ratującej i uzasadniają rozważenie PLNRT u chorych o wyższym ryzyku nawrotu regionalnego, szczególnie w skojarzeniu z krótką HT. (PubMed)
Jak napromieniać? (objętości, dawki, technika)
-
Objętości CTV: korzystaj z atlasów NRG/RTOG dla miednicy (zasłonowe, biodrowe wewn./zewn., presakralne; uwaga na „korytarze” naczyniowe i konsekwentne marginesy do PTV). W POP-RT obejmowano również biodrowe wspólne. (PMC)
-
Typowe dawki: – ENI 45–50,4 Gy w 25–28 fr (1,8 Gy), możliwe SIB/SEQ boosty do makroognisk (gdy są). – PBRT 64,8–70,2 Gy po RP (1,8–2,0 Gy). – Prostata przy WPRT: współczesne protokoły często stosują SIB, np. 68–70 Gy / 25 fr (POP-RT). Dane te wynikają bezpośrednio z POP-RT/SPPORT i konsensusów atlasowych. (PubMed)
-
Technika: IMRT/VMAT + IGRT jako standard; dokładne planowanie narządów krytycznych (pęcherz, odbytnica, jelito cienkie) i ścisła kontrola wypełnienia (protokoły pęcherz/jelito) ograniczają toksyczność.
Toksyczność i jakość życia
W porównaniu z napromienianiem samej prostaty/loży, ENI wiąże się zwykle z niewielkim wzrostem toksyczności żołądkowo-jelitowej i moczowej w stopniu ≥G2, przy zachowaniu dobrego profilu bezpieczeństwa, co potwierdzają zarówno SPPORT, jak i metaanalizy/ekspertyzy ostatnich lat. Ryzyko ciężkich odczynów (≥G3) pozostaje niskie w warunkach nowoczesnego planowania. ([PMC][10])
Jak podejmować decyzję? Prosty algorytm „kliniczny”
- Oceń ryzyko LNI (Briganti/MSKCC ± ABS/Muehlematter, jeśli PSMA PET dostępna i wiarygodna). Ryzyko <~5–7% → zwykle bez ENI; powyżej → rozważ ENI (zależnie od kontekstu). (PubMed)
- Zastosuj PSMA PET w stagingu HR/VHR i w BCR po RP (≥0,2 ng/ml). Dodatnie węzły → boost/MDT +/− ENI; ujemne PSMA PET nie wyklucza mikroprzerzutów — w grupach najwyższego ryzyka ENI nadal bywa uzasadniona. (Cloudfront)
- U chorych cN0 HR/VHR: dane POP-RT wspierają WPRT (w tym biodrowe wspólne) + długotrwała HT u wybranych, szczególnie przy wysokim ryzyku LNI. (PubMed)
- Po RP (salvage): rozważ PBRT + krótka HT + PLNRT 45 Gy/25 fr (schemat SPPORT), zwłaszcza gdy profil ryzyka nawrotu regionalnego jest wysoki i/lub PSA rośnie. ([PMC][10])
- Stosuj atlas NRG/RTOG do delineacji i trzymaj się jasno zdefiniowanych ograniczeń OAR. (PMC)
Czego jeszcze nie wiemy?
- Wpływ PSMA PET na przeżycie całkowite — obecnie głównie dane obserwacyjne; prospektywne potwierdzenie jest w toku. (PubMed)
- RTOG 0924 (w pełni zrekrutowane) ma odpowiedzieć, czy WPRT + HT poprawia OS vs P/PSV-RT + HT w UIR/FHR; czekamy na raport końcowy. (NRG Oncology)
- Oligowęzłowy nawrót: PEACE V-STORM porównuje strategie (MDT vs ENI) (PMC)
Najczęstsze pytania pacjentów — odpowiedzi w skrócie
- Czy każdy z rakiem prostaty potrzebuje napromieniania węzłów? Nie. Korzyści dotyczą głównie chorych z najwyższym ryzykiem zajęcia węzłów; u części pacjentów ENI nie poprawia istotnie wyników, a zwiększa pole leczenia. (PMC)
- Czy PSMA PET zastępuje ENI? PSMA PET znakomicie wykrywa ogniska, ale nie widzi wszystkich zmian mikroskopowych; dlatego nawet przy ujemnym badaniu ENI bywa uzasadniona u pacjentów o bardzo wysokim ryzyku. (PubMed)
- Czy toksyczność jest duża? Z nowoczesną techniką zwykle niewielka i do opanowania; korzyści onkologiczne należy zawsze zestawiać z ryzykiem odczynów. ([PMC][10])
Wnioski dla lekarzy
- Dobór chorych jest kluczowy: łącz klasyczne nomogramy (Briganti/MSKCC) z informacją z PSMA PET; rozważ modele ABS/Muehlematter. Progi 5–7% LNI są rozsądne do dyskusji o ENI/ePLND. (PubMed)
- W leczeniu pierwotnym WPRT może poprawić BFFS/DFS/DMFS u HR/VHR (POP-RT), zwłaszcza gdy obejmuje biodrowe wspólne i towarzyszy mu długotrwała HT. OS na razie bez różnicy. (PubMed)
- W salvage po RP PBRT + krótka HT + PLNRT 45 Gy/25 fr daje najlepsze FFP (SPPORT) przy akceptowalnej toksyczności. ([PMC][10])
- Standaryzuj delineację (atlas NRG/RTOG), pilnuj restrykcji OAR i jakości IGRT — to ogranicza odczyny i urealnia korzyści. (PMC)
- Ustalaj strategię wspólnie w konsylium; pamiętaj, że efekt w erze PSMA może zależeć od „migracji stadiów” i selekcji. (PubMed)
Wnioski dla pacjentów
- ENI to rozszerzenie pola napromieniania na okoliczne węzły, by leczyć mikroskopowe ogniska, których nie widać nawet w PSMA PET.
- Najczęściej proponuje się je u pacjentów z najwyższym ryzykiem szerzenia do węzłów, bo właśnie u nich korzyści są największe.
- Współczesne napromienianie jest precyzyjne i zwykle dobrze tolerowane; decyzję podejmuje się indywidualnie, po rozmowie o potencjalnych zyskach i ryzyku.
Bibliografia – wybrane prace (PubMed)
POP-RT (JCO 2021) – korzyść BFFS/DFS/DMFS z WPRT; dawki i objętości (w tym biodrowe wspólne). (PubMed) SPPORT (Lancet 2022) – PBRT + ADT + PLNRT 45 Gy/25 fr najlepsze FFP w salvage. ([PMC][10]) RTOG 9413 (aktualizacja) – złożone interakcje, ograniczenia historyczne. (PMC) GETUG-01 – brak przewagi WPRT nad PORT w warunkach „sprzed IGRT”. (PubMed) NRG/RTOG atlas CTV miednicy – standaryzacja konturowania. (PMC) DEGRO 2024 – dobór chorych, brak rekomendacji rutynowej ENI u wszystkich cN0. (PMC) Nomogramy: MSKCC, Briganti 2012/2019, walidacje i progi 5–7%. (Memorial Sloan Kettering Cancer Center) Nomogramy „ery PSMA”: ABS i Muehlematter – rozwój i walidacje. (PubMed) PSMA PET – przewaga nad CT/BS w stagingu (proPSMA) i wnioski z wytycznych EAU 2024/2025. (PubMed)
Artykuł opracowano na podstawie transkryptu wykładu/raportu oraz aktualnych publikacji; szczegóły kliniczne i praktyczne wskazówki (w tym propozycje algorytmu) pochodzą z materiałów źródłowych udostępnionych przez autora.
radioonkolog.pl – edukacja onkologiczna oparta na danych, z myślą o pacjentach i lekarzach.
[10]: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9819649/ ” The addition of androgen deprivation therapy and pelvic lymph node treatment to prostate bed salvage radiotherapy (NRG Oncology/RTOG 0534 SPPORT): an international, multicentre, randomised phase 3 trial – PMC „